شاید تا کنون نام قراردادهای بی او تی به گوشتان خورده باشد. این که این قراردادهای چه ویژگی‌‌هایی دارند و در چه مواقعی استفاده می‌شوند بخشی از سوالاتی است که ما در این مقاله به آنها پاسخ میدهیم. در ادامه با ما همراه باشید تا در مورد قراردادهای بی او تی بیشتر بدانیم.

شرکت پولادراک سازه به عنوان یکی از توانمندترین شرکتهای بخش خصوصی، نه فقط در اصفهان، بلکه در کل نقاط ایران توانسته است پروژه‌هایی مثال زدنی را انجام دهد و از این جهت، یک اعتبار ملی را به دست آورد. در حال حاضر این شرکت، به یکی از شرکت‌های پیشتاز در زمینه ساخت و ساز در کشور تبدیل شده است.

قرارداد بی او تی چیست؟

قراردادهای ساخت، بهره‌برداری و واگذاری ( قرارداد BOT ) یکی از روش‌هایی است که در سال‌های اخیر در جهت آزادسازی اقتصادی، جلب سرمایه‌های خارجی و دسترسی به تکنولوژی پیشرفته مورد توجه کشورهای در حال توسعه قرار گرفته است. در این روش، ساخت و بهره‌برداری پروژه به مدت معینی توسط شرکتی که اصطلاحاً شرکت پروژه Project development company نام می‌گیرد، انجام شده و انتقال پروژه به کارفرما، پس از طی مدت معین و بعد از تحصیل درآمد لازم تحقق می­‌یابد.

اصطلاح BOT برای تعریف مدل یا سیستمی به کار می‌رود که از سرمایه بخش خصوصی برای توسعه زیرساخت کشور، که به طور سنتی در انحصار بخش دولتی بوده است استفاده می‌شود. تأمین مالی پروژه‌ای اساس رویکرد BOT است. یک پروژه BOT امتیازی است به بخش خصوصی برای ساخت و بهره‌برداری از تأسیسات زیربنایی معینی که در شرایط معمول دولت خود به ساخت و بهره‌برداری از آنها می‌پردازد. این تأسیسات می‌تواند شامل نیروگاه‌ها، فرودگاه‌ها، بزرگراه‌های عوارضی، تونل‌ها، سیستم‌های تصفیه فاضلاب و … باشد.

اصطلاح BOT عبارتی کلی است که اشاره به یک سیستم دارد و با تغییراتی در واژه‌ها، این اصطلاح با مفاهیم مختلفی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. زیر مجموعه‌های سیستم BOT به شرح زیر هستند:

  • ساخت، تملک و بهره برداری – BOO
  • ساخت، بهره برداری و تجدید امتیاز – BOR
    ساخت، تملک، بهره برداری و واگذاری – BOOT
  • ساخت، اجاره یا رهن و واگذاری – BRT or BIT
  • ساخت، واگذاری آنی – BT
  • ساخت، واگذاری و بهره برداری – BTO
  • طراحی، ساخت، تأمین مالی و بهره برداری – DBFO
  • طراحی، احداث، مدیریت مالی و تأمین مالی – DCMF
  • نوسازی، تملک، بهره برداری و واگذاری – MOT
  • بازسازی، تملک و بهره برداری – ROO
  • بازسازی، تملک و واگذاری – ROT

قراردادهای BOT در سال‌های اخیر نقش روزافزونی در اجرای پروژه‌های صنعتی و زیربنایی مانند نفت و گاز، نیروگاه‌ها، راه‌های عوارضی و تأمین آب و تصفیه‌خانه‌ها در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پیدا کرده است. قراردادهای BOT بر این مبنا استوار است که بخش دولتی قادر نیست و یا تمایل ندارد منابع مالی لازم جهت اجرای یک طرح اقتصادی و یا یک پروژه زیربنایی را تأمین نماید و آن را توسط بخش دولتی اجرا و مورد بهره‌برداری قرار دهد.

قراردادهای BOT به دولت امکان می‌دهد که بتواند منابع مالی، مدیریت و توانایی‌های بخش خصوصی داخلی و خارجی را به سمت پروژه‌های زیربنایی سوق دهد. در دوره قراردادهای BOT با بررسی ابعاد گوناگون این روش سعی بر آن خواهد بود تا شرکت‌کنندگان با روش‌های تأمین مالی پروژه‌ای و سیستم‌های اجرای پروژه‌ها آشنا شده و علاوه بر آن مهم‌ترین نکات قراردادهای BOT از جمله ساختارهای تأمین مالی، مراحل اجرا، مدیریت ریسک و نحوه تنظیم موافقت‌نامه را فرا‌گیرند.

انواع قرارداد BOT

در سال‌های اخیر نقش روزافزونی در اجرای پروژه‌های صنعتی و زیربنایی مانند نفت و گاز، نیروگاه‌ها، راه‌های عوارضی و تامین آب و تصفیه‌خانه‌ها در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه پیدا کرده است. بی. او. تی بر این مبنا استوار است که بخش دولتی قادر نیست و یا تمایل ندارد منابع مالی لازم جهت اجرای یک طرح اقتصادی و یا یک پروژه زیربنایی را تامین نماید و آن را توسط بخش دولتی اجرا و مورد بهره‌برداری قرار دهد.

پروژه‌های BOT در ایران

به دولت امکان می‌دهد که بتواند منابع مالی، مدیریت و توانایی‌های بخش خصوصی داخلی و خارجی را به سمت پروژه‌های زیربنایی سوق دهد.

قراردادهای بی او تی(BOT)  در زبان ساده به قراردادهای ساخت، بهره برداری، انتقال و واگذاری گفته می‌شود. در این نوع از قراردادها شرکت و یا مجموعه ای از شرکت‌‌ها پس از اخذ امتیاز، پروژه‌‌های سنگین مالی را اجرا خواهند کرد.

اینگونه شرکت‌‌ها پس از طی شدن بازه زمانی محدودی از پروژه‌‌های مذکور نفع خواهند برد و سپس پروژه را به طوری که امکان فعالیت کامل بر روی آن وجود داشته باشد به صورت بلاعوض آن را به طرف دیگر واگذار می‌کنند که اغلب طرف دیگر دولت و یا شرکت‌‌های خصوصی وابسته به دولت است.

آنچه گفته شد یک تعریف کلی و کامل از قراردادهای بی او تی (BOT) است.

قرارداد بی اوتی چه کاربردی دارد؟

در انعقاد پروژه‌‌های زیر بنایی کشور از قراردادهای بی او تی استفاده می‌شود. اما این بدان معنا نیست که نمی‌توان از این قراردادها در سایر پروژه‌‌ها استفاده نمود.

قطعا امکان استفاده از قراردادهای بی اوتی در هر بخشی وجود خواهد داشت اما منوط بر اینکه امتیازات مالی پروژه به حدی باشد که بتوان از طریق آن اجراکننده و سرمایه گذار را برای ادامه راه‌‌ ترغیب نمود.

همانطور که گفته شد قراردادهای بی او تی در بخش‌‌های مختلف و پروژه‌‌های زیر بنایی زیادی کاربرد دارند. در ادامه برخی از پروژه‌‌هایی که از طریق این نوع قراردادها پیش رفته اند را اعلام می‌کنیم:

  • قرارداد احداث خطوط راه آهن
  • قرارداد احداث بزرگراه‌‌ها
  • قرارداد احداث فرودگاه‌‌ها
  • قرارداد احداث سدها
  • قرارداد احداث اسکله‌‌ها
  • قراردادهای مجتمع‌‌های پتروشیمی
  • و سایر پروژهای عظیم

BOT به چه معناست؟

BOT‌‌ترکیبی از سه کلمه Build, Operate, transfer است که ساخت، بهره برداری و انتقال و واگذاری معنا می‌دهد. احداث نیروگاه با استفاده  از قراردادهای بی او تی را می‌توان بهترین روش برای تامین انرژی الکتریکی در کشور میزبان دانست.

از آنجایی که ساخت نیروگاه‌‌ها به سرمایه گذاری بسیار زیادی احتیاج دارد، می‌توان با اینکار کمک دوچندانی به افزایش توان مملکت در اجرای پروژه‌‌های زیربنایی کرد.

لذا می‌توان با اینکار به جذب سرمایه مملکت کمک شایانی کرد تا بتوان در ادامه توان مملکتی را در احداث زیرساخت‌‌های دیگر ارتقاء بخشید.  ساخت جاده، ساخت راه آهن و اشتغال زایی از جمله مواردی است که می‌توان با استفاده از قراردادهای بی او تی به آن شدت و سرعتی مطلوب بخشید.

تملک زمین در پروژه‌‌ها

بر اساس قوانین جمهوری اسلامی، تملک زمین قابل واگذاری شدن به خارجی‌‌ها نخواهد بود. به همین جهت در هیچ کدام از قراردادهای بی اوتی زمین پروژه به تملک سرمایه گذار خارجی در نیامده است.

فرم‌‌ها و اصطلاحات کاربردی در قراردادهای بی او تی

در قراردادهای بی او تی از فرم‌‌ها و اصطلاحات متعددی استفاده می‌شود که در ادامه کاربردی‌‌ترین آنها را بیان خواهیم کرد.

منظور از فرم Effective date زمانی است که مذاکرات اولیه قرارداد تا جایی پیش رفته باشد که با پاراف در بین طرفین قرارداد انجام شود. در واقع این مرحله به معنای نفوذ قرارداد شناخته می‌شود.

Closing date مرحله بعدی است که در زمانی استفاده می‌شود که پروژه به قطعیت رسیده باشد. به بازه زمانی فرضی که در آن مدت طرفین قرارداد شرایط کار را محیا می‌سازند Conditions Precedent to closing date  گفته می‌شود.

در این زمان شرکت پروژه در محل، مطمئن و محکم خواهد شد. ضمن اینکه در این مدت موافقت FIPPA از وزارت دارائی که در داخل کشور واقع شده است، گرفته می‌شود.

در صورتی که در این سرمایه گذاری از طرف داخلی نیز استفاده شده باشد، در این مدت وظایفی از قبیل قرارداد ملک، تامین آب، تامین گاز، جاده دسترسی و… را پیگیری خواهد کرد.

شرکت پروژه علاوه بر اخذ موافقت نامه از FIPPA موظف خواهد بود تا مجوز محیط زیست را نیز دریافت نماید. لازم به ذکر است در تمامی ‌این مدت سازمان توسعه برق ایران همکاری‌‌های لازم را به منظور پیشبرد کار انجام خواهد داد.

Closing date را می‌توان آغاز کار EPC دانست که پس از طی کردن مدت زمانی سه ساله به COD می‌رسد. پس از این مرحله دوره بهره برداری که عموما 15 الی 20 سال به طول می‌انجامد، قرار دارد. در نهایت Transfer date قرار گرفته است.

مسئولین مرتبط با FIPPA

همان طور که پیشتر گفته شد، مسئول مستقیم در مورد موافقت نامه FIPPA وزارت دارائی کشور است. وزارت امور خارجی،  بانک مرکزی، وزارت صنایع، وزارت نیرو و وزارت دارائی از اعضای تشکیل دهنده هیئت ارائه دهنده FIPPA به شمار می‌روند که ریاست این هیئت بر عهده وزارت دارایی کشور است.

موارد موجود در موافقت نامه FIPPA

در موافقت نامه FIPPA تضمین‌‌هایی به شرکت‌‌های سرمایه گذار داده شده است که به شرح ذیل می‌باشد:

الف- اموال سرمایه گذار مصادره نخواهد شد. در صورتی که چنین اتفاقی بیفتند دولت ایران بها و خسارات وارد شده را به قیمت روز به سرمایه گذار پرداخت می‌نماید.

ب- ملی شدن اموال سرمایه گذار اتفاق نمی‌افتد. در صورت بروز چنین اتفاقی  دولت ایران وجوه، بها و خسارات وارد شده را به شرکت پروژه پرداخت خواهد کرد.

ج- در صورتی که شرایط داخل کشور و یا عملکرد طرف ایرانی به گونه ای باشد که پرداخت بدهی بانکی و وامی‌شرکت پروژه امکان پذیر نباشد، کلیه مبالغ از سوی دولت ایران پرداخت می‌شود.

د- شرکت پروژه می‌تواند هر میزان درآمد ریالی و یا ارزی که از پروژه کسب کرده است را از کشور بیرون ببرد و یا بتواند با تبدیل وجوه ریالی به ارزی آنها را از کشور خارج نماید.

موارد فوق از جمله تضمیناتی است که به شرکت‌‌های سرمایه گذاری خارجی داده شده است تا بتوانند با میل بیشتر در قراردادهای بی او تی شرکت نمایند.

دیاگرام ساختار BOT

  • تصویر
  • برگزاری مناقصه
  • تفاهم نامه. در شرایطی که از مناقصه نتیجه ای حاصل نشده باشد و برنده ای اعلام نشود و یا در فرآیند مناقصه هیچ کدام از طرفین متعهد به چیزی نشده باشند، از زمان مذاکرات اولیه تا زمان رسیدن به مرحله Effective date از تفاهمنامه استفاده می‌شود. این تفاهم نامه‌‌ها برای تعیین چارچوب تعهدات تا اتمام مذاکرات مقدماتی لازم خواهند بود.

شاید در برخی از موارد گزینه‌‌های متعددی در تفاهم نامه درج شود. اما مهم‌‌ترین اصل تعهد طرفین خواهد بود که با استفاده از تفاهم نامه میتوان به درستی از اعداد و ارقام مذاکره شده محافظت نمود.

محرمانه بودن پروژه از دیگر مواردی است که برای محافظت بیشتر میتوان در تفاهم نامه درج کرد. در تفاهم نامه طرف ایرانی متعهد می‌شود تا زمان حصول نتیجه در مذاکرات به صورت همزمان با پیمانکاران دیگر مذاکره نکند.

لازم به ذکر است در این میان هیچ کدام از طرفین از رایزنی و اخذ اطلاعات محلی و یا جهانی که آسیبی به مذاکرات نمی‌زند، منع نخواهند شد.

  • در صورتی که در انجام تعهدات، نوع نگرش به مفاهیم و یا هر زمینه ای دیگری اختلاف نظر و یا بحث و جدل صورت گیرد، باید برای حل اختلاف گام برداشته شود.

در شرایطی که اختلافات صورت گرفته برخواسته از ECA باشد نباید حل این مشکلات در ضمن اجرا نادیده گرفته شود. باید جز به جز به اختلافات احتمالی پرداخته شود و برای آن‌‌ها راه حل‌‌های مطلوب و روشن در نظر گرفته شود.

ماده Dispute Resolution گزینه مناسبی برای حل این مشکل است. در این ماده مراحل مختلف حل اختلاف توسط مراجع،  رسیدگی به اختلافات توسط متخصصین و مراجع قضائی بین المللی بیان شده است.

نمونه ای پروژه‌‌های انجام شده با قراردادهای بی او تی

نیروگاه گازی BOT چهل ستون که در استان اصفهان واقع شده است یک نمونه از پروژه‌‌های بی او تی به شمار می‌رود که مدتی از به مدار وارد شدن آن گذشته است. شرکت مپنا-ایهاگ و سازمان توسعه برق ایران طرفین این قرارداد بوده اند که در نهایت این پروژه با موفقیت به بهره برداری رسیده است.

انواع روش‌‌های سرمایه گذاری

روش‌‌های مختلفی برای استفاده از بخش خصوصی و مشارکت آن‌‌ها در تولید برق وجود دارد. عموما در جهان برای انجام پروژه‌‌های IPP از شیوه‌‌هایی که در ادامه گفته می‌شود، استفاده می‌شود.

  • BOO اختصاری از Build-own-operate است. در این روش سرمایه گذاران داخلی و خارجی با یکدیگر مشارکت می‌کنند و نیروگاه‌‌هایی را می‌سازند و سپس با مالکیت خود به مرحله بهره برداری می‌رسانند. در نهایت برق تولیدی را برای فروش به وزرات نیرو و یا شرکت‌‌های توزیع ارائه می‌دهند.
  • BLOT اختصاری از Build-lease-operate-transfer است. در این روش ساخت، کرایه، بهره برداری و انتقال نیروگاه به بخش خصوصی واگذار می‌شود و پس از طی شدن بازه زمانی مشخص نیروگاه مورد نظر به بخش دولتی انتقال داده می‌شود.
  • BOT اختصاری از Build-operate-Transfer است. در این روش ساخت و بهره برداری انجام می‌شود و انتقال به بخش دولتی صورت می‌پذیرد. این روش کمک به سزایی در توسعه کشور به وجود خواهد آمد.
  • ROT اختصاری از Rehabilitation –Operate –Transfer است. در این روش نوسازی و‌‌ترمیم نیروگاه‌‌ها انجام می‌شود و در پی آن بهره برداری صورت می‌پذیرد و در نهایت به بخش خصوصی و یا عمومی ‌واگذار می‌شود.
  • ROL اختصاری از Rehabilitation -Operate-Lease است. در این روش پس از‌‌ترمیم و نوسازی نیروگاه‌‌ها از آنها بهره برداری می‌شود و در نهایت هزینه‌‌ها از طریق دریافت کرایه باز می‌گردد.
  • DG اختصاری از Distributed Generation است. در این روش از مولدهای پراکنده استفاده می‌شود و خرید برق در ساعات پیک به عنوان خریدی تضمینی در نظر گرفته می‌شود.

به طور کلی می‌توان گفت پروژه‌‌های BOT و BOO در ایران با استقبال بیشتری مواجه بوده است و هم اینک این پروژه‌‌ها با جدیت بیشتری دنبال می‌شوند.

منبع:

  1. yasa.co
  2. irfinance.ir